1. Emre Yazılı Olması

Senet metninde ‘‘emre yazılı senet’’ ibaresi bulunması gerekir. Emre yazılı senet yerine ‘‘Bono’’ ifadesi de senedin geçerli olmasına yeterli olur. Uygulamada senetler matbu olarak düzenlenmekte, boş kalan kısımlar doldurulmaktadır. Matbu olarak düzenlenen senetlerin üzerinde bono veyahut emre yazılı senet ibarelerinden biri mevcuttur.

2. Belirli Bir Bedelin Ödenmesi

Belirli bir tutar üzerinden senedin düzenlenmesi zorunlu unsurlar arasındadır. Türk Ticaret Kanunu 671/1-b bendinde düzenlenmektedir. Belirli olmasından kasıt bir miktar nakdi ödeme (para) anlaşılmalıdır. Bir eşya veya emsal bir kıymetli evrak söz konusu olamaz. Örnek verilmesi gerekirse, senedin altın olarak ödenmesi düzenlenemez.

A. Senette Yabancı Para Birimi

Miktarın yanında para biriminin de bulunması mutlaka bulunması gerekir. Ancak nakdi ödemenin Türk Lirası olması gerekmiyor. Yabancı para birimi de senette kullanılabilir. Bu durumda ödeme günü geldiğinde, ödeme günü resmi kur üzerinden yabancı ülke parasını Türk Lirasına çevrilerek miktar hesaplanır. ‘‘100 Dolar veya 1.000 Türk Lirası ödeyiniz’’ şeklinde bir ibare, senedi geçersiz kılar. Senette tek ve belirli bir miktar olmalıdır.

Senetlerde yabancı para birimi olarak düzenlendiğinde hangi kura göre ödeme yapılacağı, hangi faizin uygulanacağı gibi sorular zihinleri meşgul etmektedir. Lehtar, icra takibine başlarken fiili ödeme tarihindeki veya vade tarihinde kur üzerinden ödeme yapılmasını isteyebilir. İki durumdan birini tercih ederek alacağını tahsil edebilir.

B. Senet Alacağında Faiz

Yabancı para birimine göre düzenlenen senetlerin fiili ödeme günü tercih edilirse, ‘Devlet Bankalarının o yabancı para birimi üzerinden açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz’ uygulanır. Bu faiz aydan aya değişiklik göstermektedir. Ancak şunu söylemek gerekir ki reeskont ve yasal faize göre kat kat fazla artırmaktadır. T. C. Merkez bankasının resmi internet sayfasında yabancı para birimine ait en yüksek faiz yayınlanmaktadır.

Son olarak senetlerde anapara faizi işletilebilir. Ancak bu faiz oranının belli olması gerekiyor. Aksi halde faiz, yazılmamış sayılır. Genel olarak baktığımızda senet düzenlenirken borcun hesaplanabilir olması gerekmektedir. Aksi takdirde kabul görmemektedir.

3. Ödemenin Kayıtsız ve Şartsız Olması

Ticari ilişkilerde senet, paranın yerini almıştır. Bu sebeple hukuki işlemlerde itiraza konu olmaması amaçlanmıştır. Senedin şarta bağlanması durumunda kambiyo vasfını yitirmekte ve itiraza konu olabilmektedir.  Şarta bağlı senetler, teminat senedi olarak adlandırılmaktadır. Kambiyo vasfındaki senetlerde iyi niyetli 3. kişiler korunur. Teminat senetlerinde ikili arasındaki hukuki ihtilaf, 3. kişiye de sirayet eder ve 3. kişiye karşı ileri sürülebilir.

A. Sözleşmeye Bağlı Senet

Kambiyo senedine istinaden ayrı bir sözleşme ile hukuki ilişki belirlenebilir. Ancak senedin bağımsız sözleşme ile şarta bağlanabilmesinin şartları vardır. Bu şartları sağlıyorsa kambiyo senedine karşı dava açılarak bu hukuki ihtilaf ileri sürülebilir. Dayanak belgenin hangi ilişkinin teminatı olduğu yazılı belge ile kanıtlanmalıdır. Sözleşmede senede açıkça atıf yapılması zorunlu olup, açıkça atıf yapıldığının kabulü için senedin, vade ve tanzim tarihleriyle miktarının belirtilmesi gereklidir. Sözleşmede senedin vade ve tanzim tarihi ile miktarı belirtilmemişse senet, kambiyo vasfını yitirmez ve sözleşmenin hiçbir vasfı olmaz.

B. Sözleşmeden Sonradan Koparılabilen Senetler

Uygulamada özellikle araba kiralama (Rent a Car) şirketlerinde sıkça gördüğümüz bir durum da sözleşmeden sonradan koparılabilen senetlerdir. Sözleşme ile beraber doldurulan senetler ilk başta sözleşmeye bağlı olduğu izlenimi vermektedir. Ancak senedi, sözleşmeden ayırarak bağımsız bir şekilde işleme alınabilmektedir. Şarta bağlı senet (teminat senedi) yapabilmek için senedin üzerine, bağlı olduğu işlemin yukarıda anlattığımız şekilde yazılması gerekir.

4. Ödeyecek Olan Kişinin (Muhatap) & Ödenecek Olan Kişinin (Lehtar) İsmi

Muhatap senet üzerinde borçlu olduğuna dair imzası olan kişidir. Senet, ciro edilmişse ciro silsilesindeki herkes muhatap kabul edilir. Düzenleyen kişi ve cirantaların hepsi muhataptır ve müteselsil sorumludur. Lehtar, borcu düzenleyen kişiye veya cirantalara karşı ileri sürebilir.

Lehtar ise ödeme yapılacak kişidir. Lehtar, her zaman senedin tarafı olmaz. Senedi ciro alan kişi de lehtar olabilir. Lehtar, senedin ödeme tarihi geldiğinde senedi işleme alır.

Senedi elinde bulunduran lehtarın, senedi 3. kişiye devretmesine ciro denir. Senedi alan kişiye de ciranta denir. Ciro silsilesine dahil olan bütün cirantalar senetten dolayı müteselsil sorumlu kabul edilir.

5. Düzenleme Tarihi ve Yeri & Ödeme Yeri

Senette mutlak surette düzenlenme tarihinin yer alması gerekir. Aksi takdirde kambiyo vasfını yitirir. Düzenlenme tarihinin vade tarihinden sonra olmamasına dikkat edilmelidir. Düzenleme tarihi, özellikle şirket adına imza atan müdür için önemlidir. Senede imza attığı tarihte yetkili olup olmadığı kontrol edilir. İmzaya yetkisi yoksa şirketin sorumluluğuna gidilmez.

Senedin düzenlediği yer, takibe yetkili mahkemenin tespiti için önemlidir. Senette ayrıca bir ibare yoksa senedin düzenlendiği yer yetkilidir. Senetlerde görevli mahkemeler konuya göre değişiklik göstermektedir. İcra Hukuk, İcra Ceza ve Asliye Ticaret mahkemeleri duruma göre görevli kabul edilmektedir.

Senedin ödeme yeri zorunlu unsurlar arasındadır. Ancak ödeme yeri belirtilmemişse düzenleyenin yerleşim yeri de ödeme yeri kabul edilmektedir. Her iki durumun da olmadığı senetler kambiyo vasfını yitirir. Çeklerde ödeme yeri ödeme yapılacak bankanın bulunduğu yer de kabul edilmektedir.

6. Düzenleyenin İmzası

Senet ve kambiyo senetlerin olmazsa olmazı düzenleyen kişinin imzasıdır. Yukarıda belirtilen hususlar daha sonrasında doldurulmasına rağmen imza daha sonrasında doldurulması olağan duruma terstir. Bu sebeple imza olmadan senet kabul edilmez. Gerçek kişilerde bizzat muhatap, şirketlerde ise resmî gazetede imza yetkisi verilen müdür imza atması gerekmektedir.

A. Senette Çift İmza

Senetlerde tek imza yeterlidir. 2. kez aynı imza atılmasına gerek yoktur. Muhatabın şirket olması ve şirket yetkilisinin çift imza atması halinde hem şirket hem de şirket yetkilisinin sorumluluğunu doğar. 2. imzayı kendi adına attığı kabul edilir. Borçlu olmadığına ilişkin itiraz kabul edilmez.

B. Şirket Yetkilisinin İmza Sirküleri

Şirketlerde genellikle senet veya sözleşme ile beraber imza sirküleri istenmektedir. İmza sirküleri noterden alınmaktadır. Kişinin şirkette imzaya yetkili olduğunu göstermektedir. Her şirkette, mutlak suretle müdür tayini gerekmektedir. Resmî gazeteden şirketin müdürünün yetkili olup olmadığı https://www.ticaretsicil.gov.tr/view/hizlierisim/girisyap.php resmi internet sayfasından kontrol edilebilir. Resmî gazetede yetkili müdürün imza yetkisi süre ile kısıtlanabilmektedir. Süre, isim ve imza yetkisinin azledilmesi hususlarına dikkat edilmesi önem arz etmektedir.

C. Şirket Müdürünün Yetkisiz İmzası

Müdürün imza yetki süresi dolmasına rağmen şirket adına imza atmasına uygulamada sıkça karşılaşmaktayız.  Devam eden ticari ilişkide müdürün yetkisine ve görevine son verilmesine rağmen muhatap şirkete veya kişilere bilgi verilmemektedir. Müdür yetkisi olmamasına rağmen 3. kişilerle şirket adına ticarete devam ettiğini uygulamada görüyoruz. Görevine son verilen bir müdürün bulunduğu şirkette ticaret yaptığı 3. kişilere görevden alınma bilgisinin verilmemesi durumunda, iyi niyetli 3. kişiler korunmaktadır. Yetkisiz müdürün yapmış olduğu bu işlem şirketi bağlamaktadır.

D. Yetkisiz Kişinin İmzasının Teamül Haline Gelmesi

Şirket yetkilisi olmamasına rağmen daha öncesinde birçok kez aynı şekilde imza atılmışsa imzanın yetkisiz olduğu kabul edilmez. Hukuk Genel Kurulu 19.10.2011 tarih, 2011/549 esas 2011/644 karar sayılı ilamında bu durum çok güzel açıklanmıştır;

”… kambiyo senedi şirket adına yetkili olmayan kişi tarafından düzenlendiğinde, şirket yetkilisinin bu işlemi kabul etmesi halinde 388. maddedeki koşullar artık aranmaz; bu şekilde işlem yapılıp, şirket yetkilisi tarafından buna ses çıkarılmamış, daha önce de bu tür işlemler yapılagelmiş ve teamül halini almışsa burada da zımni kabulün varlığı söz konusu olur ki, bu durumda da adına işlem yapılan şirketin sorumluluğunun kabulü gerekir.’’

Söz konusu Yargıtay kararında da belirtildiği üzere, bu işlem yapılıp şirket yetkilisi tarafından itiraz edilmemiş ve hukuki ilişkiye konu olmamış, bu tür işler her zaman yapılmış ve teamül halini almışsa yetkisiz kişinin imzası ileri sürülemez. Şirket bu kişinin yapmış olduğu işlemlerden sorumludur.

E. Senette Sahte İmza

Senetteki imzanın kendisine ait olmadığını ileri süren bir kişi, açacağı dava ile bunu ispatlayabilir. Açılan dava, icrai işlemi durdurmaz. Bu sebeple ayrıca ihtiyari tedbir kararı alınması önem arz etmektedir. Davalarda ihtiyari tedbir ancak teminat karşılığı kabul görmektedir.

İmzanın kendisine ait olmadığına ilişkin itiraz eden kişinin imza örnekleri, gerekli yerlerden temin edilir. İtirazı ileri süren kişi mahkemeye giderek farklı şekillerde imzasını verir. Tüm bu hususlar toplanarak alanında uzman bilirkişiye gönderilerek senedin davacıya ait olup olmadığı tespit edilir. Davanın kazanılması, talep ve davalının kötü niyetinin tespit edilmesi halinde %20’den aşağı olmamak üzere kötü niyet tazminatına hükmedilir.

7. Senette Zorunlu Unsurların Olmaması Halinde Ne Olur?

Senette zorunlu unsurların olmaması halinde kambiyo vasfını yitirir. Kambiyo vasfını yitiren senetler kambiyo yoluyla icra takibine konu edilemez. Senede itiraz etmek mümkündür. İtiraz üzerine bu sefer alacaklı konumunda olan kişinin borcunu ispatlaması için dava açması gerekir.

Senet ve çekler ticari hayatta her zaman güvence olarak kabul edilmiştir. Kuralları nettir. Gereksiz olarak görünen haller, aslında senedin vasfını oluşturmaktadır. Kanun koyucu, ticarette senet alan kişinin kendini güvende hissetmesi için her yola başvurmuştur. Senedi alan kişi itiraz olmayacağını, ödeme yapılacağını, aksi taktirde rahat bir şekilde tahsil edebileceğini bilmektedir.